American dream. „Dziewczyny” – Emma Cline

DziewczynyTytuł – Dziewczyny

Autor – Emma Cline

Tłumaczenie – Alina Siewior-Kuś

Wydawnictwo – Sonia Draga

Rok – 2016

  • DLA KOGO – dla wielbicieli fikcji, która lekko zahacza o fakty, klimatów lat 60. XX wieku i kultury amerykańskiej w ogóle, dla entuzjastów niespiesznych zdań
  • PO CO – by poczuć się tu i teraz, by delektować się chwilą – lekturą
  • MOJA OCENA – 5/6
Pierwsze wrażenie

Powieści Emmy Cline Dziewczyny* minęła się z moimi oczekiwaniami, uznałam nawet, że nie warta jest uwagi i nie zasługuje na notę. Taka decyzja zapadła po sto którejś stronie. A biorąc pod uwagę fakt, że książka ma tylko 360 stron, uznałam, że jest to decyzja ostateczna. Ale z każdym kolejnym akapitem ta decyzja traciła na ostrości. Z końcem lektury zmieniłam zdanie. Doświadczenie to swoiste i choćby z tej przyczyny już warte odnotowania. Ale po kolei…

Dziewczyny i ich ulotność

Książka zwraca na siebie uwagę swą krzykliwą okładką. Każdy rzuci na nią okiem. Do tego ascetyczny tytuł, który w zasadzie niczego nie mówi, ale przez swoją prostotę, takie „po prostu”, zaczyna intrygować. I jeszcze te zapowiedzi wydawnicze… Nic tylko dać się złapać. Czy może raczej nabrać? Moje oczekiwania, za sprawą promocyjnych sugestii, były bardzo konkretne. Co zaowocowało niesmakiem – poczułam się w pewnej chwili po prostu oszukana. W czym rzecz?

Intryguje mnie kultura amerykańska. Skąd się to wzięło? Chyba za sprawą muzyki. Później i literatury. Dziś o amerykańskiej kulturze zwykle mówi się w sposób lekceważący, nieco nawet pogardliwy, jako o tej, która nie niesie ze sobą żadnych wartości, od której wieje pustką, tandetą. Każdy zaś, kto choć trochę zagłębił się w zagadnienie, wie, że nic bardziej błędnego, mylnego. Ta nieoczywistość jest dla mnie też magnesem. I te moje upodobania popchnęły mnie w stronę Dziewczyn.

Symbole Ameryki

Era hippisowska, to okres, który niewątpliwie w sposób znaczący wpłynął na wizerunek kultury amerykańskiej drugiej połowy XX wieku, zaś Charles Manson ze swoją ferajną (sektą zwaną Rodzina) to jeden z jego wręcz symboli. Dlatego powieść, która jest promowana, jako historia zanurzona w tamtym świecie (autorkę, która dorastała w Kalifornii, miejscu grasowania Manson, intrygował tamten czas) musiała przykuć moją uwagę. Przyznam, że dość naiwnie spodziewałam się sfabularyzowanej wersji faktów sprzed dekad, dostałam zaś… Zgoła coś innego. Właśnie ta rozbieżność sprawiła, że powieść zdyskwalifikowałam. Pochopnie zbyt, jak wkrótce się okazało.

Kameralność, intymność, ulotność, uniwersalność

Gdy pogodziłam się z faktem, że nie będą spełnione moje oczekiwania, poddałam się narracji Cline i dalsza lektura pochłonęła mnie zupełnie, będąc już tym, czym tylko może być czytanie – przyjemnością, której z niczym innym nie da się porównać. Po prostu się zapomniałam. Dziewczyny zyskały na „urodzie” tak bardzo, że zmieniły kategorię. Z półki NIE POLECAM przeniosłam książkę na półkę POLECAM.

Co zatem dostałam, jeśli nie fabularną wersję jednego lata z życia członków legendarnej sekty? Coś znacznie bardziej kameralnego, intymnego, ulotnego i uniwersalnego.

Dawno temu powstał film, który z czasem stał się kultowy. Ja jednak obejrzałam go chyba nie w porę, gdyż mnie nie przekonał. Przekonała mnie jednak książka, na podstawie której powstał filmowy obraz. Lektura uzmysłowiła mi czym jest opowieść o pięciu nastoletnich siostrach. Mowa o Przekleństwach niewinności (powieści Jeffreya Eugenidesa i filmie Sofii Coppoli). Książka dopiero sprawiła, że za sprawą słowa (a nie film za sprawą obrazu) weszłam w tamten świat. Wspominam o Przekleństwach, bo powieść ta jest tu jak najbardziej na miejscu. Ten kontekst jest według mnie znacznie bardziej słuszny, uzasadniony, adekwatny, niż ten dotyczący Mansona.

Przekleństwa niewinności[1]

Owszem, czas i miejsce się zgadzają. Mamy tu też bohaterów nieco na modłę słynnej Rodziny (Russell nieco na modłę samego Mansona i Suzanne nieco na modłę Susan Atkins), zamieszkujących upadłe ranczo, którzy pod przywództwem swego guru dokonali rzezi (nieco na modłę tej w domu Romana Polańskiego i jego żony Sharon Tate), wprowadzając w czyn swe „idee”. Jednak czy ta fabularyzowana wersja wydarzeń z końca lat 60. XX wieku jest istotą powieści? Gdy się przekonałam, że nie, poczułam zawód, rozczarowanie. Brnęłam jednak dalej i wkrótce odkryłam co nią jest. Wówczas dopiero odsłoniła się dla mnie wartość opowieści. Faktyczną istotą są tu cienie dojrzewania, właśnie owe „przekleństwa niewinności”.

Poczuliśmy do głębi, jakim więzieniem jest być dziewczyną, kiedy twój umysł jest zarazem aktywny i rozmarzony, lecz mimo to wie, jakie kolory do siebie pasują[2].

Powyższy cytat ze wspomnianego utworu Eugenidesa wydaje się oddawać istotę i atmosferę powieści Cline. Mamy tu portret dziewczyny z okresu dojrzewania, jakże wnikliwy, niejednoznaczny i uniwersalny. To jednak nie wszystko. Mamy tu też ukazany mechanizm działania psychiki nastoletniej dziewczyny, która z każdą chwilą zatraca się coraz bardziej. Mając przy tym świadomość albo raczej podskórnie przeczuwając, że konsekwencje przyjdzie jej ponieść niemałe. Mimo to poddaje się temu. Przypadek tylko sprawił, że nie sięgnęła dna – totalnego wykluczenia i zniewolenia, zatem w gruncie rzeczy tego, przed czym uciekała.

Ból istnienia

Stany Zjednoczonej Ameryki, Kalifornia, koniec lat 60. XX wieku, upalne lato, wolny czas i w tym wszystkim zanurzona nastoletnia niewinna dziewczyna, która nie wie co ze sobą począć. Na nikim jej jakoś szczególnie nie zależy, nikomu też szczególnie nie zależy na niej. Jest sama, nie przynależy. Tu ujawnia się tragizm jej sytuacji – z jednej strony nie chce współbyć z kimś, bo inni nie są warci jej uwagi, z drugiej jednak pragnie przynależeć, by nie być samotna, by z kimś tworzyć jakąś komunię dusz.

Wszyscy wokół żyją swoim życiem – rozwiedzeni rodzice, przyjaciółka, znajomi. Ona zaś za kilka tygodni zostanie wyrwana z tego, czego, choć nienawidzi, to dobrze zna i wrzucona w coś zupełnie jej obcego, być może jeszcze gorszego. Próbuje jakoś to wszystko przetrwać. Wałęsa się więc po mieście, mając nadzieję, że może czegoś się uchwyci… Może coś znajdzie…

I znajduje! O zgrozo! W parku spotyka dziewczynę, jakże inną od tych, które zna – piękną, pewną siebie, swobodną, arogancką, którą otacza aura tajemniczości – i przepada. Główna bohaterka, zbuntowana, wrażliwa, inteligenta, bystra i rozsądna, zafascynowana sposobem życia nowo poznanej, staje się uległa i zależna, bo dzięki temu, może otrzymać to, czego pragnie – poczucie bycia wśród swoich, swobodę, wolność, akceptację, tożsamość i przynależność. Wszystko jednak zmierza w stronę nieuniknionego.

Kalifornijski klimat

W powieść Cline to jednak nie wszystko. Jest tu coś jeszcze, co odgrywa rolę najważniejszą – sposób prowadzenia narracji. Niespieszny, senny, duszny. Dzięki temu opowieść nabiera wagi, znaczenia. Dzięki temu wytworzony został nastrój, który ciąg zdarzeń, fabułę całą spycha do roli tła (choć plan wydarzeń jest bardzo konkretny, to właściwie nic tu się nie dzieje, a może odwrotnie – choć nic tu się nie dzieje, to właściwie plan wydarzeń staje się bardzo konkretny), wydobywając tym samym na powierzchnię istotę powieści – przekleństwa niewinności.

*Tytuł oryginalny – The Girls, rok pierwszego wydania – 2016, rok pierwszego wydania polskiego – 2016.

[1] Jeffrey Eugenides, Przekleństwa niewinności, Kraków 2013.

[2] Ibidem, s. 44.

BIBLIOGRAFIA
  • Bugliosi Vincent, Gentry Curt, Helter Skelter. Sprawa Mansona, Warszawa 1999.
  • Eugenides Jeffrey, Przekleństwa niewinności, Kraków 2013.

Jesienne propozycje

Jesienne propozycje

Czas najwyższy na jesienne propozycje Bałwochwalicy Jednej!!!

Jesień zagościła… Czas więc najwyższy na propozycje na nowy sezon. Wykaz jest bardzo subiektywny, według indywidualnych upodobań. Nie znajdziesz tu ani kryminałów, ani horrorów, gdyż poszukiwania tropią nieco inne gatunki. Sporo natomiast jest literatury faktu.

Mam nadzieję, że niniejsze propozycje przypadną Ci do gustu.

I. Z teraźniejszości i przyszłości najbliższej

Pierwsza część zestawienia obejmuje publikacje, które ukazały bądź ukażą się tej jesieni.

  • Bracia Burgess – Elizabeth Strout – dla ceniących dobrą fabułę, analiza tego, co najciekawsze – relacji międzyludzkich; jeśli obce są ci wcześniejsze pozycje Strout (Olive Kitteridge i Mam na imię Lucy), to warto nadrobić; proponuję też miniserial Olive Kitteridge – rewelacja.
  • Śmieję się z bogami. Rozmowa z Fernandą Pivano – Charles Bukowski, Fernandą Pivano – pozycja obowiązkowa dla wielbicieli pisarza, literatury i kultury amerykańskiej.
  • Chleb prawie że powszedni. Kronika jednego życia – Zofia Stryjeńska – nie jestem entuzjastką książki Angeliki Kuźniak Diabli nadali poświęconej Stryjeńskiej, ale zacytowane fragmenty notatek bohaterki sprawiły, że już nie mogę się doczekać zatopienia w myślenie tej niebanalnej artystki; dla wielbicieli literatury intymnej i kultury polskiej w ogóle.
  • Dziewczyny – Emma Cline – dla wielbicieli fikcji osnutej wokół faktów, klimatów lat 60. XX wieku i kultury amerykańskiej w ogóle.
  • Gajcy. W pierścieniu śmierci – Stanisław Bereś – dla wielbicieli historii literatury polskiej i jej kontekstów.
  • Interwencje 2 – Michel Houellebecq – dla fanów pisarza oraz tych wszystkich, którzy umieją i chcą wsłuchiwać się w to, co inni mają do powiedzenia.
  • Mistrz i Małgorzata – Michał Bułhakow – w nowym przekładzie, wydarzenie literackie.
  • Najlepsze lata naszego życia – Marek Hłasko – dla wielbicieli talentu pisarza, historii literatury polskiej i jej kontekstów.
  • Ósme życie (dla Brilki), tom 2 – Nino Haratischwili – dla ceniących dobrą fabułę: losy bohaterów poszczególnych na tle wielkiej historii Europy; pod warunkiem, że masz za sobą tom 1.
  • Pilch w sensie ścisłym. Biografia – Katarzyna Kubisiowska – dla fanów pisarza.
  • Pociąg linii M – Patti Smith – pozycja obowiązkowa dla wielbicieli Patti Smith, dobrej muzyki, Nowego Jorku i kultury amerykańskiej w ogóle.
  • Tomek Beksiński. Portret prawdziwy – Wiesław Weiss – pozycja obowiązkowa dla wielbicieli  dobrej muzyki, Tomka i Beksińskich w ogóle.
  • Kronika wypadków filmowych – Bartosz Michalak – pozycja obowiązkowa dla kinomaniaków, dla wielbicieli talentu reżysera, polskiej szkoły filmowej i kultury polskiej w ogóle.
  • Woody Allen. Biografia – David Evanier – pozycja obowiązkowa dla kinomaniaków, dla wielbicieli talentu reżysera, Nowego Jorku i kultury amerykańskiej w ogóle.

II. Z przeszłości tej bliskiej, nieco dalszej i całkiem odległej

Druga część propozycji obejmuje publikacje, które ukazały się już jakiś czas temu. Niektóre całkiem niedawno, bo w tym roku, inne kilka lat wcześniej, a jeszcze inne są sprzed dekad. Dlaczego znalazły się w zestawieniu? Niektóre dlatego, że są à propos bieżących spraw, a niektóre dlatego, że warte są poświęcenia im jesiennych wieczorów.

Bo literacki Nobel:
  • Kroniki – Bob Dylan.
Bo odszedł Andrzej Wajda:
  • Bramy raju – Jerzy Andrzejewski.
  • Kronika wypadków miłosnych – Tadeusz Konwicki.
  • Brzezina, Panny z Wilka – Jarosław Iwaszkiewicz.
  • Popioły – Stefan Żeromski.
  • Popiół i diament – Jerzy Andrzejewski.
  • Ziemia obiecana – Władysław Reymont.
Bo film Wołyń:
  • Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia. Gdy jedni mordują, drudzy rzucają się by ratować – Witold Szabłowski.
  • Wołyń ’43 – Grzegorz Motyka.
Bo film Ostatnia rodzina:
  • Beksińscy. Portret podwójny – Magdalena Grzebałkowska.
  • Beksiński – dzień po dniu kończącego się życia – Zdzisław Beksiński.
Bo szkoda przegapić:
  • Dobrze się myśli literaturą – Ryszard Koziołek.
  • Idź – Tomas Espedal.
  • Kobiety Witkacego. Metafizyczny harem – Małgorzata Czyńska.
  • Małe życie – Hanya Yanagihara.
  • Maria Panna Nilu – Mukasonga Scholastique.
  • Moje królestwo. Rozmowa z Edwardem Dwurnikiem – Małgorzata Czyńska.
Bo zawsze warto:
  • 100/XX / 100/XX+50 Antologia polskiego reportażu XX wieku, tom 1-3 – praca zbiorowa.
  • Listy niezapomniane, tom 1-2 – Shaun Usher.
Bo uniwersalne, choć sprzed lat, na tu i na teraz:
  • Dzienniki – Witold Gombrowicz.

Ekscytującej jesieni!!!

Inicjały02

Esej o istocie. „Idź, czyli o sztuce dzikiego i poetyckiego życia” – Tomas Espedal

IdźTytuł – Idź, czyli o sztuce dzikiego i poetyckiego życia

Autor – Tomas Espedal

Tłumaczenie – Iwona Zimnicka

Wydawnictwo – Draft Publishing

Seria – Europa Odnaleziona

Rok – 2013

  • DLA KOGO – dla poszukiwaczy rzeczy niecodziennych, dla mających dość opasłych tomów, dla lubiących rzeczy mało popularne, dla niespieszących się, dla tych, którzy w codziennym chaosie i hałasie chcą się wyciszyć, zatrzymać, delektować
  • PO CO – by żyć głębiej, prawdziwiej, pełniej, intensywniej, barwniej, by dostrzec kolory rzeczywistości
  • MOJA OCENA – 6/6
Rozmiar XS

Zawsze lubiłam grube książki. No, może nie zawsze. Wtedy, kiedy czynność czytania z konieczności i obowiązku (tak było 😉 ) przerodziła się w przyjemność, jak już czytanie na dobre weszło mi w krew, najbardziej interesowały mnie tomiska. Po prostu, by „wejść” w opowieść potrzebowałam przynajmniej stu stron. Więc teraz, gdy tyle książek pojawiło się w rozmiarze XXL, nie ubolewam, nie załamuję rąk. Wręcz przeciwnie – cieszę się z perspektywy powolnego wchodzenia w świat nowy, nieznany. Co nie znaczy, że kilkustronicowe teksty nie mają u mnie szans.

Pochwała prostoty

Książeczka Idź, czyli o sztuce dzikiego i poetyckiego życia Tomasa Espedala* (raptem prawie 160 stron) zainteresowała mnie ze względu na serię, którą współtworzy – „Europa Odnaleziona” wydawnictwa Draft Publishing. Seria ta ma przybliżać dzieła współczesnych pisarzy europejskich, którzy do tej pory nie byli tłumaczeni na język polski. Nie zawiodłam się. Moja intuicja tym razem okazała się bezbłędna.

Skromnie wydane dzieło norweskiego autora, niszowe wręcz, o kolorowej okładce w stylu prymitywizmu Henri Rousseau Celnika, nie skrzeczy, nie szantażuje potencjalnego odbiorcy, nie nakazuje uznać go, zachwycać się nim jeszcze przed lekturą. Niestety, z powodu braku odpowiedniej oprawy, można przejść koło niego obojętnie. A szkoda, bo zasługuje na uwagę. Szczególnie dziś. Powieść ta (tu odczuwam pewien zgrzyt, do czego za chwilę powrócę) wymaga też pewnego skupienia, o które trudno w hałasie XXI wieku, co może stanowić przeszkodę w lekturze, ale jeśli tylko da się jej szansę (a może sobie?????), porwie!

Swoisty esej

Cóż to takiego, to Idź? To powieść, jak głosi strona tytułowa. Choć nie jest to powieść w klasycznym rozumieniu tego gatunku. Pokuszę się nawet o stwierdzenie, że narzucona przynależność gatunkowa wprowadzić może tylko w błąd, czy nawet wywołać rozczarowanie, jeśli czytelnik nastawi się na powieść z krwi i kości. Trafniejszym określeniem byłby esej, który jest gatunkiem bardzo pojemnym i sądzę, że w tym przypadku, znakomicie oddającym ducha tego norweskiego dzieła. Dostajemy narrację, mającą znamiona autobiografii, wspomnień, powieści podróżniczej, przygodowej, choć bez spektakularnych przygód, ale z rysem prozy poetyckiej, jest zatem jak w tyglu, niczym właśnie w eseju. Przychodzi mi do głowy też inny gatunek – poradnik (?)!!! Bo przecież pełen tytuł dzieła brzmi Idź, czyli o sztuce dzikiego i poetyckiego życia. Może nie jest to poradnik sensu stricto, ale jakaś wariacja na temat poradnika. To wówczas wskazywałoby na zupełnie inne rejony. Rejony literatury użytkowej, rządzące się już innymi prawami. Ten trop jednak, może nieco dyskusyjny, pozwoliłby dotknąć istoty tekstu – odpowiedzi na pytanie „jak żyć?”, bo przecież o tym on traktuje.

Filozofia życia

Książka jest, jak już sam tytuł wskazuje, o „iściu”, o realnej wędrówce. Główny bohater, niczym homo viator, tym żyje. Dla niego przemierzanie świata jest swoistą filozofią życia. To daje mu spełnienie, wolność, radość, szczęście. Nie może usiedzieć w miejscu, gdyż tylko idąc, czuje się dobrze. Poprzestając jednak na stwierdzeniu, że powieść (pozostańmy przy tym określeniu ze strony tytułowej) jest o pieszym podróżowaniu, można niektórych potencjalnych odbiorców zniechęcić. Nie każdy przecież jest entuzjastą tego rodzaju spędzania czasu, życia. Oczywiste. Powieść jest jednak czymś więcej. Jest o czymś bardziej uniwersalnym, o czymś, co dotyka każdego, bez względu na jego życiową filozofię. Idź jest w gruncie rzeczy o życiu – o przemierzaniu go, płynięciu przez nie, to nic innego jak peregrinatio vitae. Jest więc swoistym poradnikiem, pokazujący może nie dosłownie jak żyć (na szczęście, bo kto lubi, gdy mu się mówi jak ma postępować), ale to, co w tej naszej egzystencji jest ważne, wartościowe. Tu chodzenie, wędrowanie, takie dość anachroniczne, rodem z czasów najodleglejszych, staje się synonimem myślenia, refleksji, które wymagają zatrzymania się, obejrzenia, po prostu spowolnienia, spojrzenia z odpowiedniej perspektywy, dystansu, które wymagają też otwartości. Zatem tego wszystkiego, czego teraz jest jak na lekarstwo.

Niespieszne zdania, niespieszne refleksje, mnóstwo niespiesznych cytatów, odwołań do dawnych wagabundów… Iść tylko i się delektować!

Ps. Polecam kilka cytatów z tej nietuzinkowej publikacji, one przemówią najlepiej.

*Tytuł oryginalny – Gå. Eller kunsten å leve et vilt og poetisk liv, rok pierwszego wydania – 2006, rok pierwszego wydania polskiego – 2013.

Dobry duch – Frida Kahlo – „kulawa” Metyska

Dobry duch - Frida Kahlo
Frida Kahlo, fragment

Frida Kahlo

wł. Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón

6 lipca 1907 – 13 lipca 1954
Dobry duch

Korowód dobrych duchów Bałwochwalni rozpoczyna Frida Kahlo. Skąd ten wybór? Nie, tu wyboru nie było. Frida musiała być pierwsza z racji szczególnego związku z Bałwochwalnią. Kiedy rodził się projekt, artystka towarzyszyła temu na każdym kroku. Za sprawą książki Barbary Mujicy Frida, którą wówczas niżej podpisana czytała, będącej rodzajem zbeletryzowanej biografii malarki. Nie będę pisać o samej książce, bo nie miejsce na to (być może kiedyś wrócę do niej), wspomnę jedynie, że książka oddaje ducha artystki i jej twórczości – niepowtarzalny koloryt, na pierwszy rzut oka radosny, na drugi już tragiczny. I tak, za sprawą przypadku, a może przeznaczenia, zarysowując wizję Bałwochalni, Frida stała tuż obok i podpowiadała… Inspirowała!

Powierzchnia

Frida Kahlo nie jest postacią nieznaną. Wręcz przeciwnie, ma swoją mocną pozycję w popkulturze. Wizerunek kolorowej artystki, o szczególnej urodzie, kaleki, komunistki, biseksualistki, żony Diego Rivery i kochanki Lwa Trockiego utrwalony jest na dobre. To niestety sprawia, że jest powszechnie znana tylko pozornie, że istoty się nie dotyka. Sama niekiedy łapię się na tym, że patrząc w wyobraźni na twarz malarki, zastanawiam się czy widzę rzeczywistą Fridę czy Salmę Hayek, która w popularnym swego czasu filmie wcieliła się w tę niepokorną postać. A na to przecież nie zasługuje.

Frida

Oczywiście o wyborze Fridy na dobrego ducha Bałwochwalni nie zadecydował zbieg okoliczności, ale to kim była i jaka była. Frida uosabia zjawiska, które w gruncie rzeczy się wykluczają, są nie do połączenia. Bo jak można być wolnym i jednocześnie zniewolonym? Od dziecka chadzająca swoimi ścieżkami (jako mała dziewczynka była krnąbrna, miała zawsze swoje zdanie, zaś jako nastolatka była typem chłopczycy, mającym na koncie wybryki, których największy chuligan by się nie powstydził), szybko musiała zmierzyć się z ograniczeniami, których nie można było pokonać. Można było albo się poddać, albo zacisnąć zęby, zaakceptować i robić swoje. Oczywiście przy temperamencie Fridy pierwsza ewentualność w ogóle nie wchodziła w grę. Dla niej była tylko jedna możliwość – robić swoje mimo wszystko.

Życie i sztuka

Świadectwem tego są zachowane zdjęcia i oczywiście obrazy. Bo malarka nie dzieliła życia na prywatne i zawodowe. I obrazy, które tworzyła opowiadają jej świat, ten zewnętrzny i ten wewnętrzny. Wyczytamy z nich utożsamianie się z Meksykiem, jego kulturą, folklorem, dorobkiem, historią, także miłość do wielkiego Diega Rivery, doświadczenie polio i wypadku autobusowego (złamania kręgosłupa, miednicy i nóg), którego konsekwencje ponosiła przez całe życie, unieruchomienie ciała w gipsie, stale nawracający ból, dolegliwości pourazowe, kolejne operacje, poronienia, stawianie czoła rzeczywistości, czerpanie z życia.

Inspiracja

Frida to wolny umysł i zniewolone ciało. Jej świat stał się dla artystki bezdennym źródłem inspiracji. Jej dzieła to głównie autoportrety oddające wiernie nie tylko jej twarz, ale i duszę – osobiste, ekspresyjne, dokumentujące jej egzystencję. To intymny autoportret. Trudno być wobec nich obojętnym. Przykuwają uwagę. I wywołują raczej gęsią skórkę, niż wzruszenie ramion. Włos się na głowie jeży, widząc zderzenia kolorów, mocną kreskę, uproszczenie środków wyrazu tych, jak sama Frida określała, realistycznych obrazów. Inni uznawali je za surrealistyczne, ale malarka sprzeciwiała się temu. Mawiała, że nie maluje marzeń, snów tylko swoją rzeczywistość.

Istota

Jaka była? Można mówić bez końca. Bystra, zadziorna, zdeterminowana, spontaniczna, energiczna, uwodzicielska, inteligentna, zdolna, z ogromnym poczuciem humoru, o żywiołowych charakterze i wyrazistych poglądach, niewyczerpanej fantazji i wyobraźni. Zawsze odrębna, osobna, inna. Dumna, pewna siebie, zuchwała, silna, uparta, twarda, pełna pasji, namiętności, kochająca życie.

Uczęszczała do najlepszej szkoły w Meksyku, by w przyszłości zostać lekarzem. Została jednak malarką. Nie z wyboru, ale z nudów. Unieruchomiona i przykuta do łóżka po wypadku (który przekreślił jej plany na dobre), chcąc zabić ciągnący się w nieskończoność czas, leżąc, zaczęła malować. Podstawy już miała, gdyż jako córka fotografa, pomogła ojcu retuszować fotografie w jego pracowni. I tak te pierwsze próby doprowadziły tę meksykańską artystkę do Luwru.

Multi-kulti

I jeszcze jedno. Byłam, jestem – i nie powiem, że będę tylko dlatego, że nigdy nic nie wiadomo, więc lepiej się nie zarzekać – zwolenniczką wielokulturowości. Idea multi-kulti bez dwóch zdań jest słuszna, a że człowiek jest istotą, która wszystko potrafi zniszczyć, nawet coś, co wydaje się, że do zniszczenia nie jest, to już inna kwestia. Wracając do meritum, jako więc entuzjastka koegzystencji różnych kultur z uwagą przyglądam się tym, którzy dają temu przykład. I fakt, że Kahlo była Metyską, że miała korzenie niemiecko-węgiersko-żydowskie z jednej stron, z drugiej indiańsko-hiszpańskie, jest kimś takim.

Z pewnością pomieszanie tak różnych kręgów kulturowych miało wpływ na osobowość, wrażliwość i wyobraźnię artystki. Choć podkreślić należy, że to z Meksykiem, w którym się urodziła i w którym żyła, utożsamiała się. Frida była Meksykiem, a Meksyk Fridą. Mawiała nawet, że urodziła się nie w roku 1907 tylko w 1910 – w roku narodzin nowego Meksyku. Co nie przeszkadzało jej wyjść poza lokalność, nie przeszkadzało jej być uniwersalną.

Podglądanie egzystencji Fridy, jej poczynań jest fascynujące. Pobudzić może, może dodać energii, siły, odwagi, może być inspiracją do działania, do życia. A o to przecież chodzi! Dlatego ta „kulawa” Metyska musiała znaleźć się w Bałwochwalni wśród gości honorowych!

Ps. Niektóre zdjęcia Fridy na długo zapadają w pamięć. Na mnie największe wrażenie zrobiły dwa – ze szpitala w Nowym Jorku i tuż po operacji.

*Fot. Guillermo Kahlo (1871-1941) – Sotheby’s, domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32639240, dostęp 23.09.2016.

BIBLIOGRAFIA

O parszywym życiu. „Małe życie”– Hanya Yanagihara

Małe życieTytuł – Małe życie

Autor – Hanya Yanagihara

Tłumaczenie – Jolanta Kozak

Wydawnictwo – WAB

Rok – 2016

  • DLA KOGO – nie dla wrażliwców, nie dla nadwrażliwców; tylko dla wrażliwców i tylko dla nadwrażliwców; dla tych, którym przykazanie „kochaj bliźniego swego jak siebie samego” nie jest obce; dla wrogów
  • PO CO – by żyć głębiej, prawdziwiej, pełniej, intensywniej, barwniej
  • MOJA OCENA – 10/6
  • NIE POLECAM – za bardzo boli
  • OSTRZEŻENIE – miażdży psychicznie, emocjonalnie; książka tak intensywna, że każda następna może być już tylko rozczarowaniem
Nie à propos

Biorąc pod uwagę fakt, że jest to pierwsza notatka na blogu, to powinnam zacząć chyba nieco inaczej, powinnam zacząć bardziej à propos. Ale nie będzie, przecież nie musi, bo kto powiedział, że musi? Choć pewnie byłoby, gdyby nie okoliczności, które temu nie odpowiadają. Bo okoliczności są nadzwyczajne. Moje dni lata 2016 roku pulsowały w rytmie Małego życia Hanyi Yanagihary* (właściwie wciąż pulsują), więc i ta pierwsza nota może tylko temu być podporządkowana.

Lato, wakacje, słońce… Radość, śmiech, zabawa, beztroska, lekkość, nicnierobienie… Na to był/ jest czas. Co wcale nie znaczy, że człowiek na lato oddaje mózg do przechowalni. I nie myśli. I chce tylko pławić się w rozrywce odmóżdżającej. Ignorując cały wszechświat. Nawet w ten lekkomyślny okres w roku, potrzeba też czegoś zgoła innego, niekiedy odczuwa się wówczas głód, który musi być zaspokojony jak najszybciej, bo w innym wypadku nie dotrwa się do światu.

Ja w takiej desperackiej chwili sięgnęłam po książkę, która od jakiegoś już czasu widniała na moim horyzoncie. Nie mogę sobie przypomnieć jak ją namierzyłam. Ale kilka dobrych tygodni chodziła za mną, mimo że nie bardzo pamiętałam cóż to jest, wiedząc jedynie, że coś podobno godnego uwagi.

Wielkie małe życie

Okładka, choć dość ciekawa, to zniechęcała dopiskiem wydawnictwa, nakazującym podziwiać jeszcze przed przeczytaniem (o zgrozo!!!). Do tego intrygujące egzotycznie brzmiące nazwisko, które wkrótce nabrało realnych, choć też egzotycznych rysów młodej, choć już nie podlotka (urodzonej w 1975 roku), twarzy amerykańskiej, dokładniej kalifornijskiej pisarki i dziennikarki o hawajsko-koreańskich korzeniach, od lat żyjącej w Nowym Jorku, wicenaczelnej „T: The New York Times Style Magazine”, autorki dwóch powieści, debiutanckiej The People in the Trees z 2013 roku (po polsku jeszcze się nie ukazała) i drugiej, A Little Life, wydanej w 2015 roku (w Polsce w 2016 pod tytułem Małe życie), która stała się bestsellerem.

I moje tegoroczne lato za sprawą lektury tejże książki nabrało innego wymiaru, innego koloru, wyrazistszego, głębszego, pełniejszego, intensywniejszego. A przecież o intensywność doznań w życiu przede wszystkim chodzi. Zawsze, a latem w szczególności.

Waga ciężka

Niedawno, podczas książkowych rozmów, jeden z interlokutorów skarżył się na wagę (w sensie dosłownym) jakiegoś tam tomu. Ubolewał, że trudno mu przebrnąć przez lekturę właśnie z powodu fizycznych rozmiarów książki. Nie mógł jej zawsze mieć pod ręką, by móc w każdej wolnej chwili przeczytać choćby kilku stron. Ja nie miewałam takich problemów, gdyż nigdy nie odpowiadało mi czytanie „w biegu”. Lubiłam wyłuskiwać z codzienności chwile spokojności, podczas których mogłam oddać się bez reszty lekturze i nie miałam potrzeby noszenia książek w kieszeni.

„Ziarenkowa lala”

Do czasu jednak. W końcu trafiła kosa na kamień! Gdy byłam małą dziewczynką miałam maleńką szmacianą laleczkę, wypchaną ziarnem jakimś, na pudełeczku której widniał napis „Noś mnie zawsze przy sobie”.

Ziarenkowa lala przypomniała mi się przy lekturze Małego życia. Bo to jest właśnie książka, którą zawsze chciałabym mieć przy sobie. I dopiero teraz zrozumiałam, co mój rozmówca miał na myśli, mówiąc o gabarytach woluminu. Ja z tego powodu nie miałam problemu z przebrnięciem przez lekturę (moje zwyczaje czytelnicze się nie zmieniły), ale ubolewałam nad faktem, że nie mogę mieć tej książki pod ręką w każdej chwili, by móc wracać do istotnych fragmentów, tak jak wraca się do istotnego wiersza z tomiku poezji, który ma się w kieszeni czy torbie. Znalazłam jednak rozwiązanie. Nie jest idealne, ale lepsze niż żadne. Czytnik ebooków ma się zwykle przy sobie, więc teraz już i Małe życie. Ale zacznijmy od początku.

Małe życie Hanyi Yanagihary to ciężka lektura. W sensie każdym. Dosłownym – spory format, twarda okładka no i 813 stron. Opasłe więc tomisko. Metaforycznym – miażdży duszę, psychikę, trzewia. 

Tuż po

Notę tę piszę tuż po lekturze. Na gorąco. Uznałam, że tak muszę. Choć, co oczywiste, daleko mi będzie w ten sposób do obiektywizmu. Profesjonalnie postępując, należałoby odczekać, ochłonąć, nabrać dystansu i dopiero wtedy ruszyć z pisaniem. Ale zdecydowałam się na coś zgoła przeciwnego. Bo? Bo, po pierwsze, sądzę, że wobec tej pozycji nigdy nie będę potrafiła zająć profesjonalnego stanowiska, czytaj obiektywnego, racjonalnego, i tylko reakcja na gorąco ma sens, bo tylko wtedy odda istotę sprawy, a po drugie – NIE CHCĘ. Książka wstrząsnęła moim światem wewnętrznym, moją psychiką, moją duszą i chcę, żeby w sferze ducha pozostała, nie chcę, by przeszła do sfery intelektu. W związku z tym każde zdanie niniejszego tekstu może tylko mieć i ma bardzo osobisty ton. Może zbyt, ale innego wyjścia nie widzę.

Bezradność

Lektura ta ujawniła bezzasadność autora nawet à la recenzji. Zasiadając do niniejszego tekstu, czułam się bezradna. Może właśnie dlatego, że powieść ta jest poza sferą intelektu. Wydaje się, że jakakolwiek próba jej omówienia, nawet najbardziej udana, będzie porażką, wręcz niemożnością.

To nie jest książka do jakiejkolwiek recenzji. Dlaczego? Chociażby dlatego, że każde zdanie czegoś takiego może jedynie odkryć coś, nawet jeśli drobnego, to znaczącego, co w istocie będzie po prostu rodzajem spoilera. Chcąc zanalizować tu cokolwiek, podamy informacje, które nie są pożądane. Krytykowi literackiemu, recenzentowi czy innemu specowi bądź dyletantowi zwyczajnie brakuje odpowiednich narzędzi badawczych, by mógł sprostać wyzwaniu. Bo to książka do przeżycia, do doświadczenia, do przeczytania, do dyskusji, nie do recenzji.

Małe życie

Małe życie opowiada o kilkudziesięciu latach życia czterech przyjaciół. I na tym sądzę, że należy poprzestać w zdradzaniu fabuły. Mówiąc więcej, pozbawimy potencjalnych czytelników przyjemności odkrywania kolejnych faktów, nawet tych najdrobniejszych – słowem odkrywania powieści. Zdanie więcej zbyt wiele zdradzi. Bo z Małym życiem jest jak z życiem, nie chodzi o dojście do celu, o finał, ale o drogę, którą kroczymy dzień po dniu, o każde kolejne przeczytane zdanie.

Swoiste doświadczenie

Małe życie to moja książka życia! Jak nic! Ale nie w myśl hasła z etykietki „NAJWAŻNIEJSZE KSIĄŻKI ŻYCIA”. Nie, nie. To książka z zupełnie innej kategorii. Żyjąc już na tym świecie nieco, przeczytawszy już nieco książek, wiele takich, które zachwyciły, odmieniły, też poraziły, nigdy nie doświadczyłam czegoś podobnego do tego, z czym przyszło mi się zmierzyć podczas lektury powieści Yanagihary. Doświadczenie to nowe, jedyne w swoim rodzaju, bezcenne, nie często się przytrafiające – jeśli w ogóle – sprawiło, że powieść tę umieściłam właśnie w kategorii książek życia.

Zdaję sobie jednak sprawę, że nie każdemu przy tej lekturze dane będzie doświadczyć tego, czego doświadczyłam ja – wiele zależy od czytelnika (jego nastawienia, empatii, przekonań, ograniczeń, doświadczeń, oczekiwań), przecież on jest współautorem dzieła, więc w jego rękach jest też siła sprawcza – ale książka ma wiele walorów formalnych, które jednak zostały mi przysłonięte przez owo swoiste doświadczenie. Ono to zepchnęło całą resztę na dalszy plan, pozbawiając ją niejako znaczenia, choć co oczywiste, doświadczenie wspomniane tylko dzięki tej nieco zmarginalizowanej całej reszcie można było zdobyć.

Czysty masochizm

Lektura ta sprawiła, że czuję się skatowana, jak to określił Michał Nogaś przeorana i przenicowana[1]. Zgwałcona emocjonalnie, duchowo, psychicznie, uczuciowo… Nie potrafię opuścić świata powieści. Pierwszy raz zdarzyło mi się odkładać książkę w połowie zdania, bo musiałam złapać oddech (powieść nam na to nie pozwala nawet w najbardziej wyciszonych fragmentach), bo nie dawałam rady – tortury były nie do wytrzymania. Zdania ściskały gardło, wywoływały mdłości, przyspieszenie pulsu, ustanie tętna, dławiły, wprawiały w przygnębienie, frustrację, odrętwienie itp., itd. Niekiedy, po solidnej dawce, musiałam ochłonąć, odpocząć, co trwało wiele dni.

Tak, lektura Małego życia to masochizm (padło już hasło, że masochistyczne skłonności do czytania o traumie zadecydowały, że powieść stała się bestsellerem[2]). Z jednej strony każdy kolejny akapit książki tak bardzo boli, że nie jesteś w stanie tego wytrzymać i pragniesz tylko jednego – by poszła z dymem, by zapomnieć o niej raz na zawsze, z drugiej zaś pragniesz więcej, jeszcze (tortur, ciosów, katuszy), i za nic nie potrafisz o niej zapomnieć ani jej odrzucić.

Koniec bez oczekiwanej ulgi

Powieść angażuje czytelnika bez reszty, jakby mimochodem, więzi go, osacza, uzależnia, wiele kosztuje psychicznie, emocjonalnie. Koniec oznaczał dla mnie ulgę, wyzwolenie, ukojenie z jednej strony, ale z drugiej ból rozstania. Świadomość, że ta przygoda (choć w tym kontekście nie jest to adekwatne słowo) już się skończyła, że nie mogę zasiąść i brnąć dalej, dojmującą tęsknotę. Pozostaje tylko ponowna lektura. Ale to za chwilę. Najpierw trzeba uśmierzyć ból. Ale czy ukojenie po przeżyciu czegoś takiego może w ogóle przyjść?

Przyjaźń bezkonkurencyjna

Niektórzy mają przyjaciół, niektórzy przyjaciół mieli, niektórzy sobie przyjaciół wyobrażają… Dzięki Małemu życiu można mieć ich więcej. A co jest cenniejszego od przyjaciół? Rodzina? Z nią może różnie być, wiadomo. Pieniądze? Każdy kto je ma, wie że za nie można wieeeele mieć, ale nie to, co najcenniejsze, co bezcenne, co tak naprawdę jest istotą egzystencji. Ten kto zaś ich nie ma, traci życie, chcąc je zdobyć, a tak naprawdę, by w końcu jedynie przekonać się, że zmarnował dany mu czas. Zdrowie? Ono bywa kruche i nie zawsze od nas zależy. Życie samo? A i owszem, ale cóż nam po nim, gdy brak nam towarzystwa, z którym możemy się dzielić naszymi myślami, bólami, radościami?

Wychodzi więc, że najcenniejszy jest drugi człowiek! Tak zwany powszechnie przyjaciel (dziś pojęcie zdewaluowane, zbanalizowane). I właśnie powieść amerykańskiej pisarki kwestie przyjaźni porusza. Karolina Sulej wręcz uznała, że powieść ta jest definicją przyjaźni[3]. Sama zaś Yanagihara w udzielonym dla radiowej Trójki wywiadzie podkreśliła potrzebę przywrócenia należnego miejsca przyjaźni i wagę przyjaciela, którego sami wybieram jako naszego towarzysza i związek ten światu ogłaszamy[4].

Trudna atrakcyjność XXI wieku

Autorka o Małym życiu powiedziała jeszcze coś, dziś bardzo istotnego, mianowicie że jej powieść

[…] jest […] hołdem pewnemu stylowi życia, który wiodę ja, moi przyjaciele i coraz więcej ludzi wokół nas, zwłaszcza w wielkich miastach: nie jesteśmy samotni, choć nie mamy stałych partnerów, małżonków, ani dzieci. Mamy jednak przyjaciół, bardzo bliskich przyjaciół – jest to życie, można to tak określić, »trzeciego wyboru«: nie życie samemu i nie życie w intymnym związku z drugą osobą, lecz życie, w którym nade wszystko liczą się bliskie, wieloletnie przyjaźnie, o które dbasz na co dzień[5].

Słowa te, bliskie są moim konkluzjom – jakby staroświeckim – dotyczącym istotności w życiu przyjaciela. Zacytowane zdania mówią jednak o czymś jeszcze, równie ważnym, co lektura powieści uzmysławia. O naszej współczesności, jakże złożonej, wielobarwnej.

Mamy XXI wiek, codzienność każdego z nas staje się coraz bardziej niekonwencjonalna i jest to według mnie jeden z nielicznych pozytywów tego czasu. Dzięki temu, upraszczając oczywiście, mamy więcej możliwości (czy z nich skorzystamy, to już inna sprawa) życia według naszych upodobań, preferencji. Jesteśmy wolni, teoretycznie przynajmniej, od opinii innych, wymogów, konwenansów, stereotypów. Praktycznie różnie bywa, ale od nas w dużej mierze zależy co i jak zrobimy – jak przeżyjemy nasze małe życie.

Życie po prostu

Wraz z lekturą grono bliskich powiększyło się o czterech chłopaków. Właściwie mężczyzn, ale o duszach wrażliwych, delikatnych jak te małych dzieci, którzy żyją sobie po prostu. Tak jak i każdy z nas. Zmagają się ze swoją codziennością, z tu i teraz, z przeszłością i przyszłością. Czegoś chcą, czegoś pragną, czegoś nie mogą, czegoś się boją, czegoś zazdroszczą, czegoś się wstydzą, coś niszczą, coś budują.

Truizm, banał, ale czy życie w swych najrozmaitszych przejawach, czy to w sferze profanum czy nawet sacrum, nie jest banalne? Nawet w swej wyjątkowości? Z czasem dwaj z nich rozpierzchli się. Choć nie zrywając kontaktów. Dwaj pozostali stali się bliscy niemalże jak nikt nigdy wcześniej. Stali się częścią mojego życia, sprawili, że nawiązałam z nimi niemal intymny kontakt, poznałam ich wewnętrzny świat, ścieżki, którymi podążają ich myśli, praźródło ich uczuć, zachowań, motywacji. Jeden z nich wkrótce stał się… Tobą, mną.

Powieść na wskroś humanistyczna

Nie jest to lektura łatwa ani przyjemna (i nie ze względu na formę, konstrukcję czy język). Jest wymagająca (w sensie emocjonalnym), wyczerpująca, przygnębiająca (w tym przypadku brzmi to dość eufemistycznie) i bardzo ciężka. Bo jak może być inna, skoro odsłania jak parszywe jest życie? Nawet w pięknych swych przejawach.

Kiedy wydaje się, że już gorzej być nie może, okazuje się, że jednak, że życie przewyższa wyobraźnię i pokazuje figę, udowadnia, że to jeszcze nie koniec. Powieść nie daje szansy na lekkość, radość, ratunek czy choćby chwilę ukojenia. Nie daje nadziei.

Wprost

Mówi otwarcie, bez zbędnego sztafażu o bólu, emocjach, uczuciach, stanach, z którymi każdy się zmaga, ale mało kto wyraźnie i wprost je artykułuje nawet wobec samego siebie. Obnaża okrutną rzeczywistość i bezradnego człowieka, pokazuje tajemnice, które bywają, jak mówi Yanagihara, częścią naszej tożsamości[6]. To powieść głęboka, dotykająca sedna, mądra, humanistyczna, uniwersalna, totalna. Na Nobla (jeśli ktoś przywiązuje wagę do etykietek czy idei).

Ps. 1. Polecam kilka cytatów z powieści, one przemówią najlepiej. Nie są to dla mnie najistotniejsze fragmenty, nie są to też według mnie fragmenty najważniejsze. Bo wyboru nie sposób dokonać. Umieściłam te, które pierwsze, podczas przeglądania mojego pobazgranego egzemplarza powieści, pobudziły.

Ps. 2. Pierwszym kilkudziesięciu stronom towarzyszyła myśl, że to wymarzona powieść do ekranizacji, że zekranizowana być musi. Z każdą kolejną jednak stroną docierało do mnie przekonanie, że nawet najlepsze tego typu przedsięwzięcie może okazać się tylko porażką. I mając nadzieję (czy raczej łudząc się, bo świadoma byłam, że pokusa może być wielka), że moje obawy się nie ziszczą, dotarła do mnie informacja o… miniserialu[7]. Takiej ewentualności nie brałam pod uwagę. Znów rzeczywistość przeskoczyła wyobraźnię.

*Tytuł oryginalny – A Little Life, rok pierwszego wydania – 2015, rok pierwszego wydania polskiego – 2016.

[1] Trójkowy znak jakości, „Małe życie” – opowieść o przyjaźni, życiu i Nowym Jorku, audycja radiowa, 29.04.2016, godz. 14:04, pr. III PR, http://www.polskieradio.pl/9/874/Artykul/1614566,Hanya-Yanagihara-o-Malym-zyciu, dostęp 02.09.2016.

[2] W informacji o spotkaniu „Czytaj, nie czekaj. Awantury o książki. Cykl spotkań Sylwii Chutnik” w Teatrze Nowym w Warszawie mamy taką sugestię, http://www.nowyteatr.org/pl/event/wyklady_chutnik, dostęp 02.09.2016.

[3] Barłóg literacki, Wuzetka, Warszawa, Nowy Jork, odcinek 6, opublikowano 15.05.2016, https://www.youtube.com/watch?v=S8lvHc1SHm4, dostęp 02.09.2016.

[4] Z najwyższej półki, Hanya Yanagihara o „Małym życiu”, audycja radiowa, 01.05.2016, godz. 22:00, pr. III PR, http://www.polskieradio.pl/9/874/Artykul/1614566,Hanya-Yanagihara-o-Malym-zyciu, dostęp 02.09.2016.

[5] Ibidem.

[6] Ibidem.

[7] Scott Rudin chce nakręcić miniserial na podstawie „Małego życia” Hanyi Yanagihary, opublikowano 25.08.2016, http://booklips.pl/adaptacje/film/scott-rudin-chce-nakrecic-miniserial-na-podstawie-malego-zycia-hanyi-yanagihary/, dostęp 02.09.2016.